تهاجم وسیع تدارک دیده شده توسط رژیم صهیونیستی در حمله به نوار غزه و کرانه باختری و اعمال خشونت گسترده در جریان این حملات در جنگ هشت روزه غزه، زنگ خطر در مورد نقض آشکار حقوق بشر و نیز نادیده گرفتن اصول و مبانی حقوق بین المللی از سوی تل آویو را برای جامعه بین الملل برای چندمین بار به صدا در آورد. بدیهی است که به دلیل ساختار آنارشیک نظام بین المللی هیچ نوشدارویی برای جلوگیری از مرگ و نابودی و توقف جنگ وجود ندارد. با این وجود حقوق بین الملل بشردوستانه همواره در تلاش بوده تا با ایجاد هنجارها و اصول متناظر به ارزیابی رفتار دولت های متخاصم و گروه های در حال جنگ، آنها را قانونمند کند. بر این اساس، حقوق بین الملل بشر دوستانه به دنبال حفاظت از غیر نظامیانی است که مورد تهاجم همه جانبه قرار می گیرند. یادداشت زیر که ترجمه و تلخیص مقاله مشترک دکتر لیزا حجاز، استاد جامعه شناسی و مارک لوین، استاد تاریخ خاورمیانه دانشگاه کالیفرنیا و از فعالان ضد جنگ است و در وب سایت رسمی شبکه خبری الجزیره انگلیسی در تاریخ 21 نوامبر سال 2012 منتشر شده، به بررسی تهاجم نظامی رژیم صهیونیستی به نوار غزه بر اساس مبانی حقوق بین الملل بشردوستانه می پردازد.
یکی از قضایای مهم مطروحه در حوزه حقوق بین الملل بشردوستانه ارزیابی منازعات رژیم صهیونیستی و ساکنان سرزمین های اشغالی است. تازه ترین این منازعات که از آغاز تشکیل رژیم صهیونیستی تاکنون ادامه دارد « جنگ هشت روزه غزه» در نوامبر سال 2012 است. در این نوشتار در پی بررسی مختصر این واقعه بر اساس قوانین حقوق بین الملل بشردوستانه هستیم. بر این اساس جنگ مذکور را می توان در اقلب دو رهیافت کلی بررسی کرد. این رهیافت ها عبارتند از تطبیق خشونت های صورت گرفته در جریان این جنگ و نیز بررسی حقوق شهروندان فلسطینی در مواجهه با رژیم اشغالگر بر اساس مفاد کنوانسیون ژنو 1947 و پروتکل الحاقی آن در سال 1977.

هدف اصلی حقوق بین الملل بشردوستانه حمایت از شهروندان و اقلیت ها در جریان مخاصمات مسلحانه است که این هدف خود را از طریق لازم الاجرا دانستن پنج قاعده بنیادی در چنین مخاصماتی دنبال می کند. در واقع نقض فاحش این اصول از سوی هر یک از طرفین به پدید آمدن و شناسایی وضعیت جنایت جنگی منجر خواهد شد. این پنج اصل عبارتند از مصونیت غیر نظامیان، تمایز نیروهای نظامی از غیر نظامی، تناسب در استفاده از قوای نظامی با توان و ظرفیت نیروی مقابل، ضرورت تعهد به محدود کردن اهداف و تاکتیک ها در جهت رسیدن به اهداف مشروع نظامی و رعایت مبانی و اصول حقوق بشر. بر اساس این معیارها، حملات نظامی رژیم صهیونیستی به سرزمین های اشغالی همگی به لحاظ نقض تمام یا برخی از آنها از جمله حمله به مناطق مسکونی، استفاده بی رویه از سلاح های جنگی، استفاده از تسلیحات شیمیایی و بمب های خوشه ای در حمله به غزه و کرانه باختری همگی می توانند در زمره جنایات جنگی محسوب شوند. در یک نمونه بارز می توان از نقض اصل تمایز در حقوق بین الملل بشردوستانه در جریان جنگ هشت روزه غزه سخن گفت. در جریان این جنگ و پیش از آغاز عملیات ستون ابر ( Pillar of Cloud) مقامات تل آویو از قصد خود برای حمله به اهدافی از جمله خانه های اعضای حماس پرده برداشتند. این تصمیم در شرایطی اتخاذ شد و به اجرا درآمد که نوار غزه به لحاظ تراکم جمعیتی یکی از متراکم ترین مناطق جهان است که در آن منازل مسکونی بین شهروندان و شبه نظامیان فلسطینی مشترک است. بنابراین هر گونه حمله نظامی به این منطقه می تواند فجایع خونینی در پی داشته باشد. در واقع یکی از پیامدهای هولناک حملات هدفمند تل آویو به خانه های فلسطینیان و بی توجهی به مصونیت غیر نظامیان، کشته شدن 14 نفر از اعضای یک خانواده در غزه بود. پس از اعتراض های فعالان و ناظران حقوق بشر به این تهاجم نظامی، سخنگوی رژیم صهیونیستی در توجیه به این رویداد، بدون هیچ توجهی به مبانی لازم الاجرای حقوق بشردوستانه در مصونیت و تمایز شهروندان از آماج حملات لازم الاجرای حقوق بشردوستانه در مصونیت و تمایز شهروندان از آماج حملات نظامی، این واقعه را ناشی از خطای سیستم هوشمند دانست. از سوی دیگر حمله نیروهای نظامی رژیم صهیونیستی در روزهای 19 و 20 نوامبر به ساختمان محل استقرار خبرنگاران به بهانه استفاده حماس از آن ساختمان، یکی دیگر از نمودهای نقض حقوق بشردوستانه از سوی این رژیم است. اوج این خشونت ورزی های هدفمند علیه فلسطینیان را می توان در اظهارات رسمی مقامات سیاسی و امنیتی رژیم صهیونیستی دید که بدون پایبندی به هیچ یک از اصول حقوق بین المللی از مسطح کردن نوار غزه از طریق بمباران یا استفاده از روش های پاکسازی قومی صحبت می کنند. این سخنان در واقع نشان دهنده اراده رسمی تل آویو برای استفاده از روش های نظامی خشونت بار گسترده بی رویه و نامتناسب علیه غیر نظامیان در سرزمین های اشغالی و نقض سه اصل از پنج اصل کاردینال در حقوق بشر دوستانه توسط رژیم صهیونیستی است. بعلاوه بر اساس آخرین آمار موجود می توان گفت سخنان و ادعاهای مقامات تل آویو بازتاب سیاست و عملکرد واقعی آنان روی زمین است. در واقع تعداد کشته شدگان و زخمی های جنگ غزه و نحوه حملات و اقدام های نظامی طرفین نشان دهنده سیاست های رژیم صهیونیستی برای کشتار دسته جمعی شهروندان فلسطینی و نابودی زیرساخت های غزه است. اگر چه این رژیم با ایراد این اتهام که حماس از این اهداف به عنوان سپر انسانی استفاده کرده است، تلاش می کند تهاجم هوایی خود علیه شهروندان و زیرساخت های نوار غزه را توجیه کند اما ارزیابی های UNRWA(آژانس کار و امداد سازمان ملل متحد برای فلسطین) نشان می دهد که حقوق انسانی شهروندان فلسطینی آشکارا در حال پایمال شدن است.

بر اساس کنوانسیون چهارم ژنو 1947 و پروتکل 1977 الحاقی، نیروی اشغالگر در مقابل ساکنان، تأسیسات زیرساختی و حفاظت از میراث فرهنگی سرزمین های اشغالی وظایفی را بر عهده دارد که عدم رعایت آن می تواند به ایجاد مسؤولیت بین المللی برای قوای اشغالگر منجر شود. با وجود صراحت اصول حقوق بین المللی در این مورد، رژیم صهیونیستی پس از پایان جنگ شش روزه 1967 اعلام کرد که اصول کنوانسیون ژنو را به دلیل نبود طرف فلسطینی در مذاکرات، بر نوار غزه اعمال نمی کند. با این حال کمیته بین المللی صلیب سرخ به عنوان نگهبان و مفسر رسمی کنوانسیون های حقوق بشردوستانه همواره معتقد بوده که مفاد کنوانسیون چهارم ژنو در مورد سرزمین های اشغالی فلسطین لازم الاجرا است. این دیدگاه از سوی قریب به اتفاق صاحب نظران حقوق بین الملل از جمله در نهادهای مختلف سازمان ملل متحد از طریق قطعنامه های مختلف و نیز از سوی دیوان بین الملل دادگستری تأیید شده است. با این حال تل آویو در جهت پروژه مشروعیت سازی برای خود و عملکردهای غیرحقوقی اش در جنگ علیه ساکنان فلسطینی سرزمین های اشغالی در اظهارات رسمی مقامات خود تلاش می کند تفاسیر نوبنیادی از اصول حقوق بین الملل را ارائه دهد. در واقع رژیم صهیونیستی طی دهه های گذشته همواره تلاش کرده مقاومت را به مثابه یک نهاد تروریستی در عرصه بین المللی معرفی کند و از این رهگذر هیچ کدام از حقوق مصرح در کنوانسیون های مربوط به حقوق بشردوستانه از جمله حق جنگ برای گسترش آزادی برای آنها به رسمیت نشناسد. با این حال کنوانسیون های ژنو که در حقوق بین الملل عرفی نیز مورد توجه قرار گرفته اند و بر این اساس در همه زمان ها و مکان هایی که درگیری نظامی وجود دارد، لازم الاجرا هستند، به صراحت از حقوق شهروندان و وظایف طرف اشغالگر در برابر ساکنان سرزمین اشغالی سخن می گویند. بر اساس هر دو شیوه ذکر شده از منظر اصول بنیادی حقوق بین الملل بشردوستانه در بررسی و ارزیابی جنگ هشت روزه غزه می توان اقدام ها و تهاجم نظامی تل آوی به نوار غزه را به منزله مجموعه ای از جنایت های جنگی محسوب کرد.
منبع تحقیق:
http://www.aliazeera.com
منبع مقاله: همشهری دیپلماتیک شماره 67، دی ماه 1391

/ج